
Japon Yemek Kültürü

Japon yemek kültürü üzerine yazmak gerçekten kolay değil. Niye derseniz; bizce sadece çiğ balık yendiği sanılan Japonların aslında dünya ile yarışacak kadar çeşitlilikte yemek kültürlerine sahip olması ve bunu da çok kısa zamanda edinmesi gerçekten hayret verici. Japon yemek kültürü’nün kökeni adlı başlık altındakileri de okuyunca ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksınız. Hadi gelin kısa kısa japon yemek kültürü hakkında sizlere bilgi vermeye çalışayım.
Japon Yemek Kültürü
Pirinç merkezli bir yemek kültürüne sahip Japonya, ıslak pirinç tarımını 2000 yıl önce Asya’dan öğrenmiş ve geliştirerek günümüze taşımıştır. Edo döneminde (1603-1867) geleneksel olarak pirincin sebze ve deniz ürünleriyle servis edilmesi, Japonların yerel yemek sanatını oluşturur. Edo döneminden sonra Japon mutfağının batıya açılmasıyla çeşitlilik inanılmaz derecede artmıştır. Günümüzde Japon mutfağı sadece yerel lezzetlerin değil yabancı yemeklerin japon damak tadına uyarlanmasıyla ve birçok dünya mutfağı örneklerini de bulundurmasıyla zenginlik arz eder.

Somon, pilav, miso çorbası
Özellikle festivallerde örneklerine rastlayabileceğiniz, titizlikle hazırlanan japon yemek kültürü “Washoku”, bulunduğunuz mevsimin taze ürün çeşitliliğini usta ellerin size sunmasıyla adeta bir sanata dönüşür. ‘Washoku’, yani geleneksel japon yemek kültürü, yeni yıl kutlamarında yeni yıl ürünlerinin sunulduğu ‘Osechi’ adıyla da sunulur. Bu sunum UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde tanıtılmaktadır.
Japon Yemek Kültürünün Kökeni
Altıncı yüzyılda Budizm öğretilerinin Japonya’da bilinir hale gelmesiyle beraber kurallar ve imparator fermanlarının yavaş yavaş yeme alışkanlıkları üzerinde etkisini göstermesiyle neredeyse tüm beyaz (kuş) ve kırmızı et tüketimi elemine edildi. Vejeteryan tip yemekler (shojin ryori) Zen mezhebinin etkisinde popüler hale gelmiştir. 15. Yüzyıldan itibaren Japon yemeklerinin temel bileşeni olan soya sosu (shoyu), miso, tofu ve diğer soya kaynaklı gıdalar vejeteryan kültürün etkisinin örneklerindedir.
Japon yemek kültürünün farklı sunum şekilleri vardır. Honzen ryori, soylu insanlara verilen ziyafeti tanımlarken, Chakaiseki ryori ise çay seramonilerinde sunulan yemek tarzını tanımlar. Kaiseki ryori ise ‘ryokan’ gibi lüks japon tarz otellerde bilinen sunum şeklidir.

Kaiseki sunumuna benzer bir sunum
Honzen ryori, tazeliğin sunumundaki sanatsal vurgusu, mevsimlik malzemeler ve çayın yemekle buluşmasıyla Zen felsefesinin ruhunu ve sadeliğini anlatır. Kaiseki ryori, 19. Yüzyıl başlarından itibaren günümüze kadar gelişerek gelmiş ve halen en lüks japon restoran ve otellerinde ‘ryotei’ ismiyle sunulmakta olan yemek tarzıdır. Kaiseki yemekleri, mevsiminde olan en taze malzemelerin seçilmesi ve sanatsal olarak sunulması gibi bir kurallar bütününe göre hazırlanır ve sunulduğu mekanın da rahat bir atmosfer olması tercih edilir. Yemek öncesi alkol içeren ‘Sake’ içkisi servis edilmektedir. Meze olarak sashimi ( yassı doğranmış çiğ balık), suimono (et suyu çorbası), yakimono (ızgara), mushimono (buharda pişmiş gıdalar), nimono (haşlanmış veya pişirilmiş gıda) ve aemono (sosa bulanmış balık veya sebze) servis edilir. Arkasından miso çorbası, tsukemono (turşu), pirinç pilavı, tatlı ve meyve ikram edilir. Çay yemekle beraber gelir. Kaiseki menüsü her Japon’un tecrübe edemediği lüks ve çağdaş yemek tarzı olarak bilinmektedir.
Ondokuzuncu yüzyılın başlarında ilk kez Tokyo’da servis edilmiş olan Sushi, üstü sirke ile muamele edilmiş pirinç ile çiğ balık ve deniz ürünlerinin kombinasyonundan ibarettir. Önceleri atıştırmalık olarak satışa sunulan Sushi, günümüzde dünyaca ünlü bir japon yemeği olarak bilinmekte ve restoran zincirlerinde servis edilmektedir.
Japon Yemek Kültüründe Batı Etkisi
Japonların ilk batılı toplumlarla olan etkileşimi 16. yüzyılın ikinci yarısından sonra başlamıştır. İspanyol ve Portekizlilerin kızartma tekniklerini, Çinlilerin yağda sebze pişirme yöntemiyle birleştiren Japonlar tempurayı keşfetmişlerdir. Popüler bir yemek olan tempura, deniz ürünleri ve sebzelerin, hamura bulanması ve yağda kızartılmasıyla yapılır.
Ondukuzuncu yüzyıl ortalarından itibaren yeni yemekler, pişirme teknikleri ve yeme alışkanlıkları tanınmaya başlandı. Özellikle et tüketimi yaygınlaştı. Batı tarzı Japon restoranlarında ilk olarak sukiyaki (ızgara et), sebzeler, tofu, diğer pişmiş malzemelerle sunulan soya çorbası, mirin ( yemeklerde kullanılan tatlı pirinç şarabı), ve tatlı servis edildi. Bu dönemde popüler olan bir diğer yemek olan ‘tonkatsu’ ise galeta ununa bulanmış domuz pirzolasıdır. 20. Yüzyılın başında İngiltere aracılığıyla ithal edilen ve Hindistan köri tozu kullanılarak yapılan ‘kare-raisu’ yani körü soslu pirinç pilavı, üzerine sebze, et veya deniz ürünlerinin sunulmasıyla meşhur olan bir diğer yemektir.

Kare-raisu Örneği
Japon Ev Yemeği
Japonya’da bir çok gıda malzemesi süpermarket ve gıda satışı yapan yerlerde bulunabilmekte iken bu imkanların olmadığı izole olmuş kırsal kesimlerde günlük yapılan ev yemekleri inanılmaz şekilde çeşitlilik arz eder. Yine de, Japonlar evlerinde standart olarak pirinç pilavı, miso çorbası ve tsukemono (turşu) tüketirler. Evlerdeki yemek çeşitliliği ise bulunulan yöreye, mevsime ve ailelerin tercihlerine göre şekillenir. Tercihler genellikle pişmiş sebzeler, tofu, balık ızgara, sashimi (ince doğranmış çiğ balık eti), kırmızı et, domuz eti veya tavuk eti içinden yapılır.
Çin usulü vogda kızarmış et ile Kore usulü et ve domuz ızgara popüler alternatifler arasındadır. Dünya mutfağında kendini geliştirmiş olan şefler, Amerikan, Fransız, İtalyan ve diğer ülkelerin mutfaklarından örnekleri Japon mutfağında sergilemektedirler. Özellikle çocuklar arasında popüler olan spagetti, hamburger ve köri soslu pilav tercih edilenler arasındadır.
Halen birçok Japon aile, ev yemeklerini tercih etmektedir. Geçtiğimiz yüzyılla beraber en büyük değişim yeme alışkanlıklarında olmuş, dışarda hazırlanan ev yemekleri popüler hale gelmiştir. Sushi, tempura, tavuk kızartması, Çin ve Japon makarnaları, Japon tarzı yemek menüsünün bir kutu içinde sunulmasıyla satışa sunulan ‘bento’ ile pizza ve diğer yemekler şehir ve kasabalarda evlere servis edildiği gibi hazır gıda marketlerinde de 7/24 satılmaktadır.

Bento Örneği
Japon yemek kültürü yazılarım elbetteki devam edecek. Yazılarımı; japon restoranları, yemek çeşitliliği ve hazırlanışı üzerine yazmayı düşünüyorum. Japon yemek kültürü gördüğünüz gibi adeta derya deniz. Bu derya içinden edindiğim bilgileri sizlerle paylaşmaya devam edeceğim. Görüşmek üzere, afiyet olsun.